D vitamininin tedavi amaçlı kullanıldığı hastalıklardan biri de diyaliz gerektirmeyen kronik böbrek hastalığı veya son dönem kronik böbrek yetmezliğidir. “Üretim ya da yutulmasından, etki ettiği hücrelere kadarki D vitamini süreci” bölümünde belirttiğimiz gibi, diyetle aldığımız veya güneş yardımıyla derimizde oluşturduğumuz –henüz aktif olmayan- D vitamini önce karaciğerde 25-hidroksivitamin D’ye dönüştürülmekte; sonra da böbrekte 1,25 dihidroksivitamin D’ye yani aktif D vitaminine çevrilmektedir. Böbrekteki hasarlanmanın bu dönüşümü azaltması şaşırtıcı değildir.
Böbrek hastalıklarında D vitamini kullanımına zorlayan bir başka, hatta ilkinden daha önemli neden, böbrekte süzmenin bozulmasının fosfatta birikmeye neden olmasıdır. Söz ettiğimiz iki durum da, hem kanda kalsiyum düşüşüne neden olduklarından, hem de doğrudan paratiroid bezini etkileyerek parathormon artışına (sekonder hiperparatiroidiye) neden olur. Parathormon, kan kalsiyumunu desteklemek için kemiklerden kalsiyumu kana taşır. Böylelikle kemik ağrıları ve kırıklarının önü açılır; kas güçsüzlüğü ortaya çıkar.
Bu yüzden tedavi için öncelikle kanda fosfat birikimi ile savaşılır. Ama bu yetmezse veya kanda D vitamin düşüklüğü saptanırsa D vitamini desteği yapılır.
***
Böbrek hastalıklarının kas ve kemiklerinin olumsuz etkilenmesini önlemede D vitamininden de faydalanılmaktadır. Ancak faydası sınırlıdır.
Çalışmalar, diyaliz gerektirmeyen kronik böbrek hastalığı veya son dönem kronik böbrek yetmezliği olanlarda, farklı formlarda D vitamini desteğinin,
- Ölüm oranını azaltması konusundaki bilgilerin tutarsız olduğunu, hem tüm nedenlerden, hem de kalp ve damar hastalıklarından ölüm oranında azalma sağlanabileceğini ama bunu desteklemeyen çalışmaların da bulunduğunu,
- Diyaliz gereğini azaltması konusundaki bilgilerin tutarsız olduğunu,
- Parathormon düzeyini genelde azalttığını,
- Kanda kalsiyum yüksekliği (hiperkalsemi) riskini artırdığını; bunun yeni D vitamini bileşimlerinde daha fazla görüldüğünü,
- Ancak genelde kemik kırılması, kemik ağrısı, paratiroid bezinin çıkarılması (paratirodektomi) gereğini etkilemediğini söyleyebiliriz.
Merak edenler bu konuda yapılmış bazı çalışmaların özetine bakabilirler (D vitaminin böbrek hastalıklarında kullanımına ilişkin çalışmalar). Merak etmeyenler bir sonraki bölüme geçebilirler.